ޕޮމްޕެއީ އަކީ މިހާރު އިޓަލީގެ ކަމްޕާނިއާ ސަރަޙައްދުގައި ހިމެނޭ ނޭޕަލްސް ކައިރީގައިވާ ޕޮމްޕެއީ މުނިސިޕަލިޓީގައި އޮތް ސިޓީއެކެވެ. ހަރކިއުލޭނިއަމް، ސްޓާބިއޭ އަދި އެތަނުގެ ވަށައިގެންވާ ގިނަ ގަނޑުވަރުތަކާއެކު، މި ސިޓީ ވަނީ މީލާދީން 79 ވަނަ އަހަރު ވެސޫވިއަސް ފަރުބަދަ ގޮވުމުގެ ސަބަބުން 4 އިން 6 މީޓަރު (13 އިން 20 ފޫޓު) އުސްމިނަށް ހިލައާއި އަޅިން ވަޅުލެވިފައެވެ.
އަޅީގެ ދަށުގައި ގިނަ މިންވަރަކަށް ރައްކާތެރިވެފައިވާ ޕޮމްޕެއީއިން، އެތަން ވަޅުލެވުނު ވަގުތުގައި ހުއްޓިފައިވާ ރޯމަނުންގެ ދިރިއުޅުމުގެ ޚާއްޞަ މަންޒަރެއް ފެންނަން އެބަހުއްޓެވެ. އަދި އޭރުގެ ޝަހަރު ރޭވުމުގެ ގޮތްތަކާ ބެހޭ މަޢުލޫމާތުވެސް ލިބެއެވެ. މި ރަށް ހަލާކުވި އިރު، މިއީ 10،000 އާއި 20،000 އާ ދެމެދުގެ އާބާދީއެއް އޮތް، މުއްސަނދި ރަށެކެވެ. މި ރަށުގައި ގިނަ ރީތި ޢާންމު ޢިމާރާތްތަކާއި، ޒީނަތްތެރި އަމިއްލަ ގެތައް ހުއްޓެވެ. މި ގެތަކުގައި ފަރުނީޗަރާއި، ކުރެހުންތަކާއި އަގުބޮޑު ތަކެތި ހުރެއެވެ. މިއީ ފުރަތަމަ ކޮނުނު މީހުންނަށް ލިބުނު މައިގަނޑު ހޯދުންތަކެވެ. އޭގެ ފަހުން ކުރެވުނު ކޮނުންތަކުން އެކި ބާވަތުގެ އާކިޓެކްޗަރާއި އިޖްތިމާޢީ ގިންތިތައް ދައްކުވައިދޭ ސަތޭކަ އަމިއްލަ ގެތަކާއި ވިޔަފާރިތަކާއި، އަދި ގިނަ ޢާންމު ޢިމާރާތްތައް ފެނިފައިވެއެވެ. ލަކުޑި ތަކެއްޗާއި އިންސާނުންގެ ހަށިގަނޑުފަދަ އޯގަނިކް އެއްޗެހި އަޅީގެ ތެރޭގައި ވަޅުލެވިފައި ހުއްޓެވެ. މި ތަކެތި ފަހުން ފީވެގެން ދިޔުމުން، އާކިއޮލޮޖިސްޓުންނަށް އެ މީހުންގެ އެންމެ ފަހު ވަގުތުތަކުގެ ސިފަތައް ދައްކުވައިދޭ މޮޑެލްތަކެއް ހެދުމުގެ ފުރުޞަތު ލިބުނެވެ. ގެތަކުގެ ބޭރު ފާރުތަކާއި ކޮޓަރިތަކުގެ އެތެރޭގައި ކަނޑައި ލިޔެފައިވާ ގިނަ ގުރެފިޓީތަކުން، އެ ދުވަސްވަރު ޢާންމުކޮށް ވާހަކަދެކެވުނު، މިހާރު ގެއްލިފައިވާ ވަލްގަރ ލެޓިން ބަހުގެ ގިނަ މިސާލުތަކެއް ފެންނަން ހުއްޓެވެ. މިއީ ކްލާސިކަލް ލިޔުންތެރިން ބޭނުންކުރި ރަސްމީ ބަހާ ތަފާތު އެއްޗެކެވެ.
ޕޮމްޕެއީ ހަލާކުވުމަށްފަހު، 16 ވަނަ ޤަރުނުގެ ފަހުކޮޅު އަލުން ހޯދުމާ ހަމައަށް، އެތަން ގިނަ މިންވަރަކަށް ހުރީ އެއްވެސް ބަދަލެއް ނުގެނެސްއެވެ. މައިގަނޑު ގޮތެއްގައި ކޮނުމުގެ މަސައްކަތް ފެށުނީ 18 ވަނަ ޤަރުނުގެ މެދުތެރޭގައެވެ. މިއީ ޒަމާނީ އާސާރީ ޢިލްމުގެ ފެށުން ކަމުގައި ބެލެވެއެވެ. ރަށް ހޯދުމަށް ކުރެވުނު ފުރަތަމަ މަސައްކަތްތައް ކުރެވުނީ ރޭވުމެއްނެތި ނުވަތަ ވައްކަމުގެ ސަބަބުން އުނދަގޫވެގެންނެވެ. މީގެ ސަބަބުން ގިނަ ތަކެއްޗަށާއި ތަންތަނަށް ގެއްލުން ލިބި ހަލާކުވިއެވެ. 1960 އާ ހަމައަށް އައިއިރު ޕޮމްޕެއީގެ ގިނަ ބައިތައް ވަނީ ހޯދިފައެވެ. ނަމަވެސް އެތަންތަން ހުރީ ހަލާކުވެފައެވެ. އޭގެ ފަހުން މައިގަނޑު ގޮތެއްގައި ކޮނުމުގެ މަސައްކަތް މަނާކުރެވި ނުވަތަ ވަކި އަމާޒުކުރެވޭ މުހިންމު ސަރަޙައްދުތަކަކަށް ހަނިކުރެވުނެވެ. 2018 އިން ފެށިގެން މި މަސައްކަތްތަކުގެ ސަބަބުން ކުރިން ނުބަލާ ހުރި ބައެއް ސަރަޙައްދުތަކުން އާ ހޯދުންތައް ވަނީ ހޯދިފައެވެ. މީގެ ތެރޭގައި ހިމެނެނީ އެކި ބާވަތުގެ އަސްޠޫރީ މަންޒަރުތަކާއި ސިފަތައް ކުރަހާފައިވާ، ރަނގަޅަށް ރައްކާތެރިކުރެވިފައިވާ މަދު ފްރެސްކޯތަކަކުން ޒީނަތްތެރިކުރެވިފައިވާ ޖަފާފިލާ ހޯލެކެވެ.
ޕޮމްޕެއީ އަކީ ޔުނެސްކޯގެ ދުނިޔޭގެ ތަރިކައިގެ ތަނެކެވެ. މިއީ ”ޤަދީމީ ރޯމަން ސިޓީއެއްގެ ފުރިހަމަ މަންޒަރެއް ދައްކުވައިދޭ ދުނިޔޭގެ ހަމައެކަނި އާސާރީ ތަން“ ކަމުގައި ވުމުގެ ސަބަބުންނެވެ. މިއީ އިޓަލީގެ އެންމެ މަޤްބޫލު ފަތުރުވެރިކަމުގެ މަންޒިލުތަކުގެ ތެރެއިން އެއް މަންޒިލެވެ. އަހަރަކު ގާތްގަނޑަކަށް 2.5 މިލިއަން ފަތުރުވެރިން މިތަނަށް ޒިޔާރަތްކުރެއެވެ.
ލެޓިން ބަހުގައި ޕޮމްޕެއީ އަކީ ދެވަނަ ޑިކްލެންޝަންގެ ފިރިހެން ޖިންސުގެ ނޮމިނޭޓިވް ޕްލޫރަލް ނަމެކެވެ (ޕޮމްޕެއީ، -އޯރަމް). ތިއޯޑޯ ކްރައުސްގެ ބަހުގެ މަތިން، ”ޕޮމްޕެއީ މި ބަހުގެ އަސްލަކީ އޮސްކަން ބަހުގައި ފަހެއް (5) އަދަދަށް ކިޔާ ’ޕޮމްޕެ‘ ކަމަށް ބެލެވެއެވެ. މިއިން ދޭހަވަނީ މި މުޖުތަމަޢު އެކުލެވިގެންވަނީ ފަސް ކުދި ރަށްތަކެއްގެ މައްޗަށް ކަމަށް ނުވަތަ އާއިލީ ގްރޫޕެއްގެ ފަރާތުން އާބާދުކުރެވުނު ތަނެއް ކަމަށް ވެދާނެއެވެ.“
ޕޮމްޕީ ބިނާކުރެވިފައިވަނީ ގާތްގަނޑަކަށް ކަނޑުގެ ލެވެލްއިން 40 މީޓަރު (130 ފޫޓު) މަތީގައި، މައުންޓް ވެސޫވިއަސް (8 ކިލޯމީޓަރު ނުވަތަ 5 މޭލު ދުރުގައިވާ) ގެ ކުރީގެ ރޯވުންތަކުން އުފެދިފައިވާ ލާވާ ފަސްގަނޑެއްގެ މަތީގައެވެ. މި ފަސްގަނޑު ދެކުނަށާއި އަދި ބައެއް ވަރަކަށް ހުޅަނގަށް ކަނޑާ ދިމާއަށް ތުނިވެފައިވެއެވެ. ލާވާގެ މަތީގައި ބޮޑެތި ބިންސަހަރާތަކުން އުފެދުނު ތިން ފަށަލައެއް އޮވެއެވެ. މިއީ ފަހަރެއްގައި ގިނަ ދުވަހު ވާރޭވެހުމުގެ ސަބަބުން ކަމަށް ވެދާނެއެވެ. އެއްޒަމާނެއްގައި ގޮނޑުދޮށުގައި އޮތް މި ސިޓީ، މިއަދު ވަނީ ގާތްގަނޑަކަށް 700 މީޓަރު (2،300 ފޫޓު) އެތެރެ ފަރާތުގައެވެ. ސިޓީއާ ޖެހިގެން އޮތް ދުއްވާ އުޅަނދުފަހަރު ދަތުރުކުރެވޭ ސާރްނޯ ކޯރުގެ އަނގަ ވަނީ ފަޅުތަކުން ރައްކާތެރިކުރެވިފައެވެ. އަދި މިތަން ކުރީގެ ގްރީކް އަދި ފީނިޝިއަން ނެވިންނަށް ރައްކާތެރި ބަނދަރެއްގެ ގޮތުގައި ބޭނުންކުރެވި، ފަހުން ރޯމުންގެ ފަރާތުން ތަރައްޤީކުރެވުނެވެ.
ޕޮމްޕީގައި ޖުމްލަ 64 އިން 67 ހެކްޓަރު (160 އިން 170 އޭކަރު) ސަރަޙައްދެއް ހިމެނެއެވެ. އަދި ގޭބިސީތަކުގެ އަދަދަށް ބަލާއިރު، މިތަނުގައި 11،000 އިން 11،500 އާ ދެމެދުގެ އަދަދެއްގެ މީހުން ދިރިއުޅުނެވެ.
މިއަދު ފެންނަން ހުރި ރޯމަން އާސާރުތަކުން މީލާދީން 79 ވަނަ އަހަރުގެ ތާރީޚު ދައްކައިދޭ ކަމުގައި ވިޔަސް، މި ތަން އިމާރާތްކުރެވިފައިވަނީ އޭގެ މާ ކުރީގެ ބޮޑު ރަށެއްގެ މައްޗަށެވެ. މި ސިޓީ ކުރީގެ ކުޑަ މަރުކަޒަކުން (ބިމުގެ ކުރީގެ ބައި) ފުޅާވަމުން އައީ މީލާދީ އަހަރުތައް ފެށުމުގެ 450 ވަނަ އަހަރުގެ ފަހުން، ގްރީކުންގެ ދަށުން، ކިއުމޭގެ ހަނގުރާމައިގެ ފަހުންނެވެ
މި ސަރަޙައްދުގައި ފުރަތަމަ ދާއިމީ އާބާދީއެއް އުފެދުނީ މީލާދީން ކުރިން 8 ވަނަ ގަރުނުގައެވެ. އެއީ އިޓަލީގެ މެދުތެރޭގައި ދިރިއުޅުނު އޮސްކަން މީހުން މި ސަރަޙައްދުގައި 5 ރަށެއް އާބާދުކުރި ހިނދުއެވެ.
މީލާދީން ކުރިން 740 ވަނަ އަހަރާ ހިސާބުގައި ގްރީކުން ކެމްޕޭނިއާއަށް އައުމާއެކު، ޕޮމްޕެއީ ގްރީކުންގެ ނުފޫޒުގެ ދަށަށް ވަދެގަތެވެ. މި ދުވަސްވަރުގެ އެންމެ މުހިންމު ޢިމާރާތަކީ ޑޯރިކް މަނިދުރެވެ. މި މަނިދުރު ހަދާފައިވަނީ ރަށުގެ މެދުން ދުރުގައި، ފަހުން ތިންކަން ފޯރަމް ކަމަށް މަޝްހޫރުވި ސަރަޙައްދުގައެވެ. ހަމަ މި ދުވަސްވަރު އެޕޮލޯގެ އަޅުކަން ވެސް ތަޢާރަފުކުރެވުނެވެ. ގްރީކް އަދި ފީނިޝިއަން ނެވިން މި ސަރަޙައްދު ބޭނުންކުރީ ރައްކާތެރި ބަނދަރެއްގެ ގޮތުގައެވެ.
މީލާދީން ކުރިން 6 ވަނަ ގަރުނުގެ ކުރީކޮޅު، މި އާބާދީ އެއްކޮށްލެވި، ކިއުމޭ، ނޯލާ އަދި ސްޓޭބިއޭ އާ ދެމެދު އޮތް މުހިންމު މަގު ހުރަހަށް އޮތް ސަރަޙައްދުގައި އެއް މުޖުތަމަޢުއެއް އުފެދުނެވެ. އަދި މި ސަރަޙައްދު ވަށައިގެން ޓުފާ ހިލައިން ފާރެއް (ޕަޕަމޮންޓޭ ފާރު) ރާނާފައިވެއެވެ. ފުރަތަމަ ރާނާފައިވާ ފާރު (ފަހުން ރޭނި ފާރަށް ވެސް ބޭނުންކޮށްފައިވާ) އާދަޔާ ޚިލާފަށް ހިމެނެނީ ކުރީގެ ރަށަށްވުރެ މާ ބޮޑު ސަރަޙައްދެކެވެ. އަދި ގިނަ ދަނޑުބިންތަކެއް ވެސް މީގެ ތެރޭގައި ހިމެނެއެވެ. މިފަދަ ފާޅުކަން ބޮޑު ފާރެއް މި ދުވަސްވަރު ރާނާފައި ވުމުން ދޭހަވަނީ މި އާބާދީއަކީ އޭރުވެސް މުހިންމު އަދި މުއްސަނދި އާބާދީއެއްކަމެވެ. ރަށް ކުރިއަރަން ފެށި، އަދި ކޯރުގެ އަނގަ ކައިރީގައި ކުޑަ ބަނދަރެއް ހެދުމާއެކު ކަނޑުމަގުން ވިޔަފާރި ފެށުނެވެ. އެންމެ ކުރީގެ އާބާދީ އަމާޒުވެފައިވަނީ ރަށުގެ 7 ވަނަ އަދި 8 ވަނަ ސަރަޙައްދުތަކަށް (ކުރީގެ ރަށް) ކަމަށް ދެނެގަނެވިފައިވަނީ ސަމްނައިޓް އަދި ރޯމަން އިމާރާތްތަކުގެ ދަށުގައިވާ ބިމުގެ ގަލްގަނޑުތަކުން އަދި އެކި ގޮތްގޮތަށް ހުރި މަގުތަކުގެ ނިޒާމުންނެވެ.
މީލާދީ އަހަރުތައް ފެށުމުގެ 524 ކުރީގައި (އީސާގެ ފާނު ދުނިއެއަށް އުފަންވުމުގެ 524 އަހަރު ކުރިން) އެޓްރަސްކަނުން މި ސަރަޙައްދުގައި، ޕޮމްޕީ ހިމެނޭގޮތަށް، އާބާދުވެ ދިރިއުޅެން ފަށާފައިވެއެވެ. އެމީހުން ސާރްނޯ ކޯރު ބޭނުންކޮށްފައިވަނީ ކަނޑާއި އެތެރެ ސަރަޙައްދާ ދެމެދު މުވާސަލާތުކުރުމަށެވެ. ގްރީކުންނެކޭ އެއްފަދައިން، އެޓްރަސްކަނުން ވެސް މި ރަށް ހިފާފައިވަނީ ހަނގުރާމައަކުން ނޫނެވެ. އެހެނަސް ހަމައެކަނި ކޮންޓްރޯލްކޮށްފައިވަނީ، އަދި ޕޮމްޕީއަށް ވަކި މިންވަރެއްގެ މިނިވަންކަމެއް ލިބިފައިވެއެވެ. ނަމަވެސް، ޕޮމްޕީ ވަނީ އެޓްރަސްކަން ރަށްތަކުގެ ލީގުގެ މެންބަރަކަށް ވެފައެވެ. 1980-1981 ގައި ކުރެވުނު ސޯފުތަކުން ދައްކައިދެނީ އެޓްރަސްކަން ލިޔުންތަކާއި ކުރީގެ މީލާދީން 6 ވަނަ ގަރުނުގެ ހަށިގަނޑު ވަޅުލާ ސަރަޙައްދެއް ހުރިކަމެވެ. އެޓްރަސްކަނުންގެ ދަށުން، އާދައިގެ ފޯރަމެއް ނުވަތަ ހަމަ އާދައިގެ މާރުކޭޓު ހަތަރެސްކަނެއް ގެ ބައްޓަމަށް އިމާރާތްކުރެވުނެވެ. އަދި އެޕޮލޯގެ މަހާނަ ވެސް އިމާރާތްކުރެވުނެވެ. މި ދެތަނުންވެސް މައިއުރީއަށް ބުއްޗެރޯގެ ބައިތަކާއެކު އެކި އެއްޗެހި ފެނިފައިވެއެވެ. މި މީހުންނާ ގުޅުންހުރި ޓަސްކަން އޭޓްރިއަމް ކިޔާ ގޮތަށް ގިނަ ގެތަކެއް އިމާރާތްކުރެވިފައިވެއެވެ. މީލާދީން ކުރީގެ 5 ވަނަ ޤަރުނުގެ ކުރީކޮޅު، ސިޓީގެ ފާރު ވަރުގަދަ ކުރެވުނެވެ. މިގޮތުން ސާރނޯ ހިލައިން ތައްޔާރުކުރެވުނު ދެ ފަށަލައެއް ބޭނުންކުރެވުނެވެ. މި ދެ ފަށަލަ ދެމެދުގައި 4 މީޓަރު (13 ފޫޓު) ހުސްޖާގަ ބޭއްވުމަށްފަހު، އެ ޖާގަ ވެލިން ފުރުވާލެވުނެވެ. މިއީ އޯތޯސްޓޭޓް ފާރު ކަމުގައި ބުނެވެއެވެ.
މީލާދީ އަހަރުތައް ފެށުމުގެ 474 ކުރީގައި، ގްރީކް ސިޓީ އެއް ކަމުގައިވާ ކިއުމޭ އާއި ސިރަކިއުސް ގުޅިގެން، ކިއުމޭގެ ހަނގުރާމައިގައި އެޓްރަސްކަނުންނާ ދެކޮޅަށް ކާމިޔާބު ހޯދައި، އެ ސަރަހައްދުގެ ބާރު ހޯދިއެވެ.
ޔޫސުފް ޔޫޝަޢު