1524 ވަނަ އަހަރު ސުމާތްރާގައި ގިނަ މަސައްކަތެއް ފަރަންސޭސިން ކުރި ނަމަވެސް، މިއީ ވަކިވަކި މަސައްކަތްތަކެއް ކަމުގައިވެފައި، ޖުމްލަ ގޮތެއްގައި އޭގެ ނަތީޖާއެއްގެ ގޮތުން އިސްތިއުމާރީގެ އެއްވެސް ކަމެއް ނުވިއެވެ. ފަހުން ޑުޕްލެކްސްގެ މަޝްރޫޢުތަކަށް ނުރައްކާވި ”ޤައުމީ ފަރުވާކުޑަކަން “ މި ދުވަސްވަރު ފަރަންސޭސީންގެ ކިބައިން ފެނުނެވެ. އެމީހުންގެ އެއްވެސް ރައްޔިތަކު ކުރީގެ ޕައިނިއަރުންގެ (ކަންކަން އުފެއްދިމީހުންގެ) ބަސްޤަބޫލުކޮށް އެމީހުންގެފަހަތަކުން ނުދިޔައެވެ. އެދުވަސްވަރު އިރުމަތީ ބައްރުތައް ފަތަޙަކުރުން ޕޯޗުގީޒުންގެ އަތުން ނެދަލެންޑްސް ނިގުޅައިގަނެ އަދި އިނގިރޭސީންނަށް ދޫކޮށްލެވުނެވެ.
16 ވަނަ ޤަރުނުގެ ފަހު 20 އަހަރުގެ ތެރޭގައި ތާރީޚު އަވަސް ދުވެއްޔެއްގައި ގޮސް ނިމިގެން ދިޔައެވެ. ޔުނައިޓެޑް ޕްރޮވިންސަސް އޭ ކިއުނު ސަރަހައްދުން އެމީހުންގެ މިނިވަންކަން ހޯދައިފިއެވެ. ހަމަ އެއާއިއެކު ފިލިޕް 2 ވަނަ ޕޯޗުގަލްގެ ތަޚުތަށްވެސް އަރައިފިއެވެ. އަދި އިރުމަތީގެ އަދި ހުޅަނގުގެ މުޅި ދުނިޔޭގެ ޕޯޗްގީޒުގެ ފަތަޙަތައް އެއް ރަސްކަމެއްގެ ދަށަށް ގެނެވުނެވެ. މި ދުވަސްވަރު އިންޑިއާގެ މުދާ ޔޫރަޕުގެ އެކި ކަންކޮޅުތަކަށް ބެހުމުގެ މަސައްކަތް ކުރަމުން ދިޔައީ ޑަޗް ވިޔަފާރިވެރިންނެވެ. މައިގަނޑު ގޮތެއްގައި އެމްސްޓަރޑަމްގެ ވިޔަފާރިވެރިންނެވެ. އެމީހުންނަށް މި މުދާ ލިބެނީ ޕޯޗުގީޒް މީހުންގެ ފަރާތުންނެވެ.
ޑަޗް އަދި އިނގިރޭސިންގެ ކާމިޔާބީތަކުން ހިތްވަރު ލިބިގެން، ފަރަންސޭސިވަލާތުގެ ސެންޓް މަލޯ، ލަވާލް އަދި ވިޓްރޭގެ ބައެއް ރައްޔިތުން ކުންފުންޏެއް އުފައްދައި، ”މަގު ބެލުމަށާއި“ އިރުމަތީ އިންޑިޔާއަށް ދާން ފަރަންސޭސިންނަށް މަގު ދެއްކުމުގެ މަޤްޞަދުގައި ދެ އުޅަނދެއް ތައްޔާރުކުރިއެވެ. ލަވާލް އަދި ވިޓްރޭ މި ދެރަށަކީވެސް ފަރަންސޭސި ވިލާތުގެ ބަނދަރު މަތީ ރަށަކަށް ނުވާއިރު އެފަދަ އެއްގަމުގެ އެތެރެއަށް ވަދެފައިވާ ރަށްތަކުގެ ވިޔަފާރިވެރިން މި މަސައްކަތުގައި ބައިވެރިވީ ކިހިނެއްކަމެއް ސާފެއް ނުވެއެވެ. އެ ދުވަސްވަރު ސެންޓް މަލޯއަކީ ވިޔަފާރީގެ ގޮތުން ޑިއެޕްއަށް ފަހު ދެވަނައަށް މުހިންމު ރަށެވެ. ނަމަވެސް އެތައް ޒަމާނެއް ވަންދެން އެ ރަށުގެ ރައްޔިތުން މަޝްހޫރުވެފައިވަނީ ޤާނޫނީ ވިޔަފާރިއަށްވުރެ ބޮޑަށް ވަގު ވިޔަފާރިއަށެވެ. މި މަސައްކަތަށް ތައްޔާރުކުރެވުނު އުޅަނދުތަކަކީ ކްރޮއިސަންޓް އަދި ކޯބިން ކިޔާ މި ދެބޯޓެވެ.
މި ދަތުރުގެ ޖެނެރަލް އަދި ކްރޮއިސަންޓް ނަމަކަށް ކިޔުނު އުޅަނދުގެ ކެޕްޓަނަކީ މިޝެލް ފްރޮޓެޓް ދެ ލަ ބަރދެލިއޭރެވެ. ކޯބިން ނަމަކަށް ކިޔުނު އުޅަނދު ހިންގެވީ ފްރާންސުއާ ގްރައުޓެވެ. މި ދެމީހުންނަކީވެސް ސެއިންޓް މަލޯގައި މަޤާމު ލިބިފައިވާ ދެމީހުންނެވެ. އުޅަނދުތަކުގެ ފަޅުވެރިންގެ ގިނަ ބަޔަކީ ހަމަ އެރަށުން އައިސްފައިވާ މީހުންނެވެ. ނަމަވެސް މި ވާހަކައިން އެނގޭގޮތުގައި ލަވާލް އަދި ވިޓްރޭއިން އައި ގިނަ ބަޔަކުވެސް ހިމެނެއެވެ. މި ދަތުރުގެ ވާހަކަ ލިޔުނު ދެމީހުންގެ ތެރެއިން ކޯބިންގައި ދިޔަ ފްރާންސުއާ ޕައިރާޑަކީ ލަވާލްގެ މީހެކެވެ. އަނެއް މީހާ ކަމުގައިވާ ފްރާންސުއާ މާޓިން ދިޔައީ ކްރޮއިސަންޓްގައެވެ. އޭނާއަކީ ވިޓްރޭގެ މީހެކެވެ. ފަޅުވެރިންގެ ތެރޭގައި ހަމައެކަނި ފްރާންސްގެ މީހުން ނޫން އެހެން މީހުންވެސް ތިބިކަން އެނގެއެވެ. ކޯބިންގައި ފްލެމިޝް އަދި ހޮލަންޑުގެ މީހުން ތިބިކަން ގިނަފަހަރު ފާހަގަކޮށްފައިވެއެވެ.
އޮޑިންދަތުރުކުރާ މީހުންނަށް މުސާރަ ލިބެނީ އެކިމީހުންނަށް އެކިވަރަށެވެ. މީގެ ތެރެއިން ބައެއް މީހުންނަށް މަތީ މުސާރަ ލިބުނީ އެމީހުންގެ ބަޑިޖެހުމުގެ ނުވަތަ ވަޑާންކަމުގެ ހުނަރުވެރިކަމަށް ބަލައި، ނުވަތަ އިންޑިޔާކަނޑުގެ ސަރަހައްދަށް ކުރިން ދަތުރުކޮށްފައިވާތީއެވެ. ކޯބިންގެ ޕައިލެޓަކީ އިނގިރޭސި މީހެކެވެ. މި އުޅަނދުތަކަކީ ޑަޗް މީހުން ބޭނުންކުރާ އުޅަނދުތަކާ އެއްވަރުގެ ބޮޑުމިނުގެ އުޅަނދުތަކެކެވެ. ކްރޮއިސަންޓް އޭ ކިއުނު އުޅަނދުގެ ބޮޑުމިނަކީ 400 ޓަނު، އަދި ކޯބިންއޭ ކިއުނު އުޅަނދުގެ ބޮޑުމިނަކީ 200 ޓަނެވެ. މިއީ ބޮޑު ޕޯޗުގީޒް ކަރަކްއެއްގެ ދެބައިކުޅަ އެއްބަޔަށްވުރެ ކުޑަ އުޅަނދުތަކެކެވެ. ޑަޗް އަދި އިނގިރޭސި މީހުން އާންމުކޮށް ގެންގުޅޭ އުސޫލަކީ މައިގަނޑު އުޅަނދުތަކާއެކު ކާބޯތަކެތި ނުވަތަ ތަކެތި އުފުލާ އުޅަނދެއް ފޮނުވުމެވެ. މި އުޅަނދުން އުޅަނދުތަކުގެ ފަޅުވެރިންގެ މަދުވާ ބައިތައް ފުރިހަމަކޮށްދޭނެއެވެ. އަދި އޭގެ ތަކެތި ހުސްވުމަށްފަހު، ކޭޕްމަގަށް ވަންނަ ކޮޅަށް ނުވަތަ އޭގެ އަނެއްކޮޅުގައި ތިބެފައި އޮޑި ދޫކޮށްލައެވެ. ނަމަވެސް ފަރަންސޭސިން މިގޮތަށް ޢަމަލުކޮށެއް ނޫޅއެއެވެ. އަދި މީ ފަރަންސޭސިން އަހައްމިއްޔަތު ދިންކަމެއްވެސްނޫނެވެ. މި ދަތުރުގެ ނިމުމުގައި މުސައްނިފު ފާހަގަކުރައްވާފައިވާ ގޮތުގައި މިއީ ވަރަށް ބޮޑު އޮޅުމެކެވެ. އަދި އެކުމުގެ ސަބަބުން ފަރަންސޭސިންނަށް ނުހަނު ގެއްލުމާއިވެސް ކުރިމަތިވި ކަމެއްވެސްމެއެވެ.
އުޅަނދުތަކުގައި އޮފިސަރުން ތިބި ގޮތަކީ ކޮންމެ ކެޕްޓަނަކަށް ލެފްޓިނަންޓެއް ހުރެއެވެ. އަދި ކޮންމެ އުޅަނދެއްގައި ޕައިލެޓަކާއި ދެވަނަ ޕައިލެޓެއް، މޭޓަކާއި ދެވަނަ މޭޓެއް، ވިޔަފާރިވެރިއަކާއި ދެވަނަ ވިޔަފާރިވެރިއެއް، ކްލާކެއް، ދެ ޑޮކްޓަރުން، ދެ ޕާސަރުން، ދެ ކުކުން އަދި ދެ ޗީފް ސްޓުވާޑުން ތިބެއެވެ. މީގެ އިތުރުން މާސްޓަރ ގަނަރަކާއި ފަސް ނުވަތަ ހަ ގަނަރުން ތިބެއެވެ. ”ކޮމާންޑް ކުރާ މީހުންގެ“ ތެރޭގައި ފާހަގަކޮށްލެވޭ ގޮތެއްގައި ނެތް މީހަކީ ދީނީ އިމާމެކެވެ. އޭނާގެ ނުފޫޒާއި، ގަވާއިދުން ދީނީ އަޅުކަން އަދާކުރުމުގެ ސަބަބުން، ނާކޮދާ މީހުންގެ ހުވާތަކާއި ކާފިރުވުންތައް މަދުކޮށް، އޮފިސަރުންނާއި މީހުންގެ މެދުގައި އުފެދޭ ހަސަދަވެރިކަމާއި ޖަގަޑާތައް މަޑުޖެއްސުމަށް ވަރަށް ބޮޑަށް އެހީތެރިވެދެވުނީސްއެވެ. މި ދަތުރުގެ ނާކާމިޔާބީއަށް މައިގަނޑު ސަބަބެއްކަމަށް މުޞައްނިފު ބަޔާންކުރަނީ މި ކަންތައްތަކެވެ.
ޔޫސުފް ޔޫޝަޢު