ޝައިޚް އަޙްމަދު އިސްމާޢީލް ޔާސީން އުފަންވީ އަލް-ޖޫރާ ރަށުގައި، މަޖްދަލް ސަރަޙައްދުގައި، 1938 ވަނަ އަހަރުއެވެ. 1948 ގެ ނަކްބާ ނުވަތަ ޒައިއޯނިސްޓް ގޭންގުތަކުގެ އަތްދަށުން ފަލަސްޠީނުގެ ގިނަ ބައެއް ގެއްލުމާ ގުޅިގެން، އޭނާގެ އާއިލާއާއެކު ކައިރީގައިވާ ޣައްޒާ ސްޓްރިޕްގައި ދަރުމަވެރިކަން ހޯދިއެވެ.
ޝައިޚްގެ ޒުވާން އުމުރުގައި ޣައްޒާ ސިޓީގެ ގޮނޑުދޮށުގައި ކަސްރަތުކުރަމުންދަނިކޮށް ދިމާވި ހާދިސާއެއްގައި ފަޔަށް ލިބުނު ގެއްލުމެއްގެ ސަބަބުން ހިނގުމުން މަހުރޫމުވިއެވެ. އެއަށްފަހު ޝައިޚްގެ މުޅި ހަޔާތް ވޭތުކޮށްފައިވަނީ ނުކުޅެދޭ ހާލެއްގައި ގޮނޑިއެއްގައެވެ.
އޭނާ މަސައްކަތްކުރެއްވީ ޢަރަބި ބަހާއި އިސްލާމީ ދީނުގެ މުދައްރިސެއްގެ ގޮތުގައެވެ. އަދި އޭގެ ފަހުން ޣައްޒާގެ މިސްކިތްތަކުގައި ޚަޠީބެއްގެ ގޮތުގައާއި މުދައްރިސެއްގެ ގޮތުގައެވެ. 1967 ގައި ޣައްޒާ އޮކިއުޕޭޝަނަށް ދިޔުމަށްފަހު، އޭނާ ވެގެންދިޔައީ ޣައްޒާ ސްޓްރިޕްގެ އެންމެ މަޝްހޫރު އަދި އެންމެ އަޑުހަރު ޚަޠީބުންގެ ތެރެއިން އެކަކަށެވެ.
އޭނާ އަދި މަސައްކަތްކުރެއްވީ ޣައްޒާގެ އިސްލާމިކް ކޮމްޕްލެކްސްގެ ޗެއަރމަނެއްގެ ގޮތުގައި، 1983 ގައި ހަތިޔާރު ގެންގުޅުމާއި، އަސްކަރީ ޖަމާޢަތެއް އުފެއްދުމާއި، އިބްރީ ދައުލަތް ނައްތާލުމަށް ވަކާލާތުކުރުމުގެ ތުހުމަތުގައި ހައްޔަރުކުރެވުމުގެ ކުރިންނެވެ. ޝައިޚްގެ މައްޗަށް ކޯޓު މާޝަލް ހިންގައި، އިސްރާއީލީ ފަނޑިޔާރުން އޭނާގެ މައްޗަށް 13 އަހަރުގެ ޖަލު ޙުކުމެއް ކުރިއެވެ.
އޭނާ ދޫކޮށްލެވުނީ 1985 ގައި، ޒައިއޯނިސްޓް އޮތޯރިޓީތަކާއި ޕޮޕިއުލަރ ފްރަންޓް ފޯ ދަ ލިބަރޭޝަން އޮފް ޕެލެސްޓައިން – ދަ ޖެނެރަލް ކޮމާންޑާ ދެމެދު ހިނގި ޤައިދީން ބަދަލުކުރުމުގެ އެއްބަސްވުމެއްގެ ދަށުން، 11 މަސްދުވަސް ޖަލުގައި ހޭދަކުރުމަށްފަހުއެވެ.
ޝައިޚް އުފެއްދެވީ އިސްލާމީ ދީމުޤްރާޠީ ޙަރަކާތް، ޙަމާސް، 1987 ގައި ޣައްޒާ ސްޓްރިޕްގެ އެހެން އިސްލާެހެން އިސްލާމީ ހަރަކާތްތެރިންނާ އެކުގައެވެ.
ޒައިއޯނިސްޓް އޮކިއުޕޭޝަން ބާރުތަކުން 1988 ގެ އޯގަސްޓް މަހުގެ ފަހުކޮޅު އޭނާގެ ގެއަށް ވަދެ ގެ ބަލައި ފާސްކޮށް، އޭނާ އޭނާގެ ވީލްޗެއަރާއެކު ލެބަނަންގެ ބޯޑަރުން އެތެރެކޮށްލާނެކަމުގެ ބިރުދެއްކިއެވެ.
18/5/1989 ގެ ހަވީރު އޮކިއުޕޭޝަން އޮތޯރިޓީތަކުން ޝައިޚް އަޙްމަދު ޔާސީން ހައްޔަރުކުރީ ސެޓްލަރުންނާއި ސިފައިންނަށް ހަމަލާދިނުމުގެ ސިފަ ނަގަން ފަށާފައިވާ ހަތިޔާރުއެޅި ދެކޮޅުވެރިކަން ހުއްޓުވުމަށް ކުރި ނާކާމިޔާބު މަސައްކަތެއްގެ ގޮތުން، ޙަމާސްގެ ސަތޭކަ އެތައް ހަރަކާތްތެރިންނާއެކުގައެވެ.
16/10/1991 ގައި އިސްރާއީލީ އަސްކަރީ ކޯޓަކުން ޝައިޚް އަޙްމަދު ޔާސީންގެ މައްޗަށް އުމުރު ދުވަހުގެ ޖަލު ޙުކުމަކާއި އިތުރު 15 އަހަރުގެ ޖަލު ޙުކުމެއް ކުރިއެވެ. މިއީ އޭނާގެ މައްޗަށް 9 ކުށުގެ ދަޢުވާ ކުރުމަށްފަހުގައެވެ. މި ދަޢުވާތަކުގެ ތެރޭގައި އިސްރާއީލީ ސިފައިން ވަގަށްނެގުމަށާއި މެރުމަށް ހިތްވަރުދިނުމާއި، ޙަމާސް ޙަރަކާތުގެ ސެކިއުރިޓީ އަދި އަސްކަރީ ވިންގްތައް އުފެއްދުން ހިމެނެއެވެ.
ޝައިޚް އަޙްމަދު ޔާސިން، އޭނާގެ މުޅި ހަށިގަނޑު ފަލުޖުވެފައިވުމުގެ އިތުރުން، އިސްރާއީލުގެ އަނިޔާވެރި އިންޓަރޮގޭޝަންތަކުގެ ސަބަބުން ކަނާތު ލޮލުގެ ފެނުން ގެއްލުމާއި ވާތު ލޯ ބަލިކަށިވުން ހިމެނޭގޮތަށް އެތައް ނުކުޅެދުންތެރިކަމަކާއި ބައްޔަކުން ވަނީ ތަޙައްމަލުކުރައްވާފައެވެ. އަދި އޭނާގެ ކަންފަތުގައި ދާއިމީ ދިއްލުމަކާއި، ފުއްޕާމޭގެ އިންފެކްޝަނަކާއި، ބަނޑުގެ އެހެނިހެން ބަލިތަކުންވެސް ވަނީ ތަޙައްމަލުކުރައްވާފައެވެ.
ޖަލުގައި ޝައިޚް ބަންދުކުރުމުގެ ސަބަބުން އޭނާގެ ޞިއްޙީ ޙާލަތު އިތުރަށް ގޯސްވެ، ގިނަ ފަހަރު މަތިން ހޮސްޕިޓަލަށް ގެންދަން ޖެހުނެވެ.
13/12/1992 ގައި ޙަމާސްގެ ސިފައިންގެ ބާރު ކަމުގައިވާ ޤައްސާމް ބްރިގޭޑްސްއާ ގުޅުންހުރި ކޮމާންޑޯ ސެލްއަކުން އިސްރާއީލީ ސިފައިންގެ މީހަކު ވަގަށްނަގައި، ޝައިޚް އަޙްމަދު ޔާސިނާއި ޖަލުގައި ތިބި އެހެން ބަންދީންގެ ތެރެއިން ބަލި މީހުންނާއި، މުސްކުޅިންނާއި، އަރަބި ބަންދީން ދޫކޮށްލުމުގެ ބަދަލުގައި އެ ސިފައިންގެ މީހާ ދޫކޮށްލުމަށް ހުށަހެޅިއެވެ. ނަމަވެސް އިސްރާއީލު ސަރުކާރުން މި ހުށަހެޅުން ބަލައިނުގަނެ، އެ ސިފައިންގެ މީހާ ބަންދުކޮށްފައި ހުރި ގެއަށް ހަމަލާދިނެވެ. މީގެ ސަބަބުން އެ ސިފައިންގެ މީހާއާއި، ހަމަލާދިން ޔުނިޓުގެ ކޮމާންޑަރާއި، އިތުރު ދެ ސިފައިންގެ މީހުން މަރުވިއެވެ. އަދި އޭގެ ފަހުން އޮކިއުޕައިޑް ޖެރޫސަލަމް ކައިރީގައިވާ ބީރު ނަބާލާގައި އެ ސެލްގެ ތިން މެންބަރުން ޝަހީދުވިއެވެ.
ޝައިޚް އަޙްމަދު ޔާސިން ދޫކޮށްލެވުނީ 1/10/1997 ގައި، ޖޯޑަނާއި އިސްރާއީލާ ދެމެދު ވެވުނު އެއްބަސްވުމެއްގެ ދަށުންނެވެ. މި އެއްބަސްވުމުގައި ބަޔާންކޮށްފައިވަނީ ޝައިޚް ދޫކޮށްލުމޫކޮށްލުމުގެ ބަދަލުގައި ޖޯޑަންގައި ހައްޔަރުކުރެވިފައިވާ ދެ އިންޓެލިޖެންސް އޭޖެންޓުން ޓެލް އަވީވްއަށް ފޮނުވުމަށެވެ. މި ދެ އޭޖެންޓުން ހައްޔަރުކުރެވިފައިވަނީ ޙަމާސް މޫވްމަންޓުގެ ސިޔާސީ ބިއުރޯގެ ވެރިޔާ ޚާލިދު މިޝްއާލް އަވަހާރަކޮށްލަން އުޅުނު ނާކާމިޔާބު މަސައްކަތަކާ ގުޅިގެންނެވެ.
ޝައިޚް އަޙްމަދު ޔާސިން 6 ސެޕްޓެމްބަރ 2003 ގައި އަވަހާރަކޮށްލަން އުޅުނު ހަމަލާއަކުން ސަލާމަތްވިއެވެ. އެ ހަމަލާގައި ޒިއޯނިސްޓު އަސްކަރިއްޔާގެ ހެލިކޮޕްޓަރުތަކުން ޣައްޒާގެ ގެއަކަށް މިސައިލް ދޫކުރިއެވެ. އޭނާއަށް ލިބުނީ ކަނާތު އަތުގައި ކުޑަ އަނިޔާއެކެވެ.
އަޙްމަދު ޔާސިން އަވަހާރަކޮށްލެވުނީ 21 މާރޗް 2004 ގައި އިސްރާއީލީ ހެލިކޮޕްޓަރަކުން ދޫކުރި މިސައިލް ހަމަލާއެއްގައެވެ.
އިސްރާއީލީ ހެލިކޮޕްޓަރުތަކުން ޙަމާސްގެ ރޫޙާނީ އިސްވެރިޔާ، ޝައިޚް އަޙްމަދު ޔާސިންއަށް މިސައިލް ދޫކުރީ އޭނާ ހޯމަ ދުވަހުގެ ފަތިސް ނަމާދު ނިންމާފައި މިސްކިތުން ނުކުތް ވަގުތުގައެވެ. މި ހަމަލާގައި ޙަމާސްގެ އިސްވެރިޔާއާއި އިތުރު 6 ނަމާދުވެރިން މަރުވިއެވެ. މި ހާދިސާ ހިނގި ތަނަށް ދިޔަ ނޫސްވެރިޔަކަށް ފެނުނީ ތިން ބޮޑު އަޑެއް އިވުމަށްފަހު، ޔާސިންގެ ލޭއަޅާފައިވާ ވީލްޗެއަރގެ ތަޅައިގެން ގޮސްފައިވާ ބައިތަކެވެ.
މިސްކިތުގައި ތިބި ހެކިވެރިން ބުނާގޮތުގައި ޔާސިންގެ ހަށިގަނޑު ގެންދެވިފައިވަނީ އަލް-ޝިފާ ހޮސްޕިޓަލަށެވެ.
އަލް-މަނާރު ޓީވީން ރިޕޯޓުކުރިގޮތުގައި އިސްރާއީލީ ބޮޑުވަޒީރު، ޝެރޮން، އަމިއްލައަށް ބެލެހެއްޓީ ޝައިޚް ޔާސިން އަވަހާރަކޮށްލުމުގެ މަސައްކަތެވެ. ޔާސިންގެ މަރަކީ ޝެރޮންގެ އަމިއްލަ ސްކޭންޑަލްތަކުން މީހުންގެ ސަމާލުކަން އެއްކިބާކުރުމަށް ކުރި މަސައްކަތެއް ކަމަށްވެސް ބެލެވެއެވެ.
އަޙްމަދު ޔާސިން އަވަހާރަކޮށްލުމާ ގުޅިގެން 22 މާރޗް 2004 ގައި ޑރ. އަބްދުލް އަޒީޒް ރަންތިސީ ޣައްޒާ ސްޓްރިޕްގެ ޙަމާސްގެ އިސްވެރިޔާގެ މަޤާމަށް ޢައްޔަންކުރެވުނެވެ.
ޔޫސުފް ޔޫޝަޢު