ނޯޓް: މިލިއުމަކީ 2005 ވަނަ އަހަރު ވިޔާފާރިތައް ބަނގުރޫޓުވުމާއި ބެހޭ ގޮތުން ހާވާޑް ޔުނިވަރސިޓީގެ ޕްރޮފެސަރ ޖިމް ކޮލިންސް ކޮށްފައިވާ ދިރާސާގެ މައްޗަށް ބިނާކޮށް އެބޭފުޅާ ލިއުއްވާފައިވާ ފޮތް ”ހައު ދަ މައިޓީ ފޯލް“ ގެ ހުލާޞާ ތަރުޖަމާއެކެވެ.
އެއް ގޮތަކުން ބަލާއިރު، އަހަރެންނާއި އަހަރެންގެ ދިރާސާ އެކުވެރިން ވަނީ އަހަރުތަކެއް ވަންދެން ނާކާމިޔާބު ވާ ވިޔާފާރިތަކާއި އަދި މެދުމިނުގެ ކާމިޔާބީ ވިޔާފާރި އާއި އިޤްތިޞާދުތައް ދިރާސާކުރަމުން ގެންދިއައިމެވެ. އެއީ އަހަރެމެންގެ ދިރާސާގެ މެތަޑޮލޮޖީ ބިނާވެފައިވަނީ އަޅާކިޔުމުގެ މައްޗަށް ކަމުން، ވިޔާފާރީގައި މަތީ ދަރަޖަ ހޯދި ( އެންމެރަގަޅު ހިސާބަށް ވާސިލްވި) ފަރާތްތަކާއި އެކަން ނުވި ފަރާތްތަކާ އަޅާކިޔައި ”ތަފާތަކީ ކޮބައިތޯ؟“ މި ސުވާލު ކުރުމުގެ މައްޗަށެވެ. ނަމަވެސް އަހަރެމެންގެ ހޯދުމުގެ މައިގަނޑު އަމާޒަކަށް ވެފައިވަނީ ވިޔާފާރީގައި މަތީދަރަޖަ ”ގްރޭޓް“ އޭ މިކިޔާ ދަރަޖައަށް އަށް ވާޞިލްވުމަށެވެ. ވެސްޓް ޕޮއިންޓްގައި ލިބުނު ތަޖުރިބާއަށްފަހު، އަހަރެން ބޭނުންވީ އެ ސުވާލު އަނެއްކޮޅަށް އަނބުރާލުމަށެވެ. އެއްވަގުތެއްގައި މަތިވެރިވެފައިވާ ކުންފުނިތަކުގެ ފަނާވުމާއި ވެއްޓުން ދެނެގަތުމަށް ޝައުޤުވެރިވެގެންނެވެ. އަހަރެން އަހަރެންގެ އެކުވެރިންނާ މަޖާއަށް ބުނީމެވެ، ”އަހަރެމެން މިހާރު މި ދަނީ އަނދިރި ފަރާތަށް.“ކަމުގައެވެ.
ކުރީގެ ދިރާސާތަކުން އަޅުގަނޑުމެންނަށް ވަރަށް ގިނަ މަޢުލޫމާތު ލިބިފައިވެއެވެ. އޭގެ ތެރޭގައި ހިމެނެނީ 6000 އަހަރަށްވުރެ ގިނަ އަހަރުގެ ކުންފުނިތަކުގެ ތާރީޚު ހިމެނޭ ފޮށިތަކާއި ފައިލްތަކާއި، 70 އަހަރަށްވުރެ ގިނަ ދުވަހުގެ މާލީ މަޢުލޫމާތު ހިމެނޭ ސްޕްރެޑްޝީޓްތަކާއި، އަދި ވަރަށް ގިނަ ދިރާސާ ކަރުދާސްތަކާއި މާލީ ތަޙްލީލުތަކެވެ. މި މަޢުލޫމާތުތައް ރަނގަޅަށް ބަލާލުމުން، ކުރިއަރައިގެން ގޮސް ދެން އަނެއްކާ ފަހަތަށް ޖެހުނު ކުންފުނިތަކުގެ މިސާލުތަކެއް ފެންނާނެ ކަމަށް އަޅުގަނޑުމެން އުންމީދުކުރީމެވެ. އަޅުގަނޑުމެން ފެށީ ކުރިން ކުރެވުނު ދިރާސާތަކުގައި ހިމެނޭ 60 ބޮޑެތި ކުންފުނިތަކުގެ ތެރެއިން ފާހަގަކުރެވުނީ ތާރީޚުގެ ވަކި ހިސާބެއްގައި ކުރިއަރައިގެން ގޮސް ދެން ފަހަތަށް ޖެހުނު 11 ކުންފުންޏެކެވެ. އެއީ: އޭ އެންޑް ޕީ، އެޑްރެސޮގްރާފް، އޭމްސް ޑިޕާޓްމަންޓް ސްޓޯސް، ބޭންކް އޮފް އެމެރިކާ (ނޭޝަންސް ބޭންކުން ގަތުމުގެ ކުރިން)، ސަރކިޓް ސިޓީ، ހިއުލެޓް-ޕެކާޑް (އެޗްޕީ)، މަރކް، މޮޓޮރޯލާ، ރަބަރމޭޑް، ސްކޮޓް ޕޭޕަރ، އަދި ޒެނިތް. އެވެ.
އަރައިގަންނަމުންދާ ކުންފުނިތައް: އަޅުގަނޑުމެންގެ ދިރާސާގައި ހިމެނޭ ބައެއް ކުންފުނިތައް، ތިޔަ ބޭފުޅުން މި ލިޔުން ކިޔާއިރު އަނބުރާ ތެދުވެ ހިނގައިފައި ވެދާނެއެވެ. މިސާލަކަށް މަރކް އަދި އެޗްޕީ ފަދަ ކުންފުނިތަކުން، އަޅުގަނޑުމެން މި މަސައްކަތުގައި އުޅުނުއިރު، އެ ކުންފުނިތަކުގެ ބޮޑު ވެއްޓުން އަނބުރާ ރަނގަޅުކޮށްފައިވާ ކަމަށް ފެނެއެވެ. އެމީހުން މި އަރައިގަތުން ދެމެހެއްޓޭނެތޯ އަދި ބަލަން އެބަޖެހެއެވެ. ނަމަވެސް މި ލިޔުން ލިޔަމުންދާއިރު ދެ ކުންފުނިންވެސް ރަނގަޅު ނަތީޖާތަކެއް ދައްކައެވެ. މިއީ އަޅުގަނޑުމެން އަނބުރާ އަންނާނެ މި މަސައްކަތުގެ މުހިންމު ސަބް-ތީމެއް ގެނެސްދޭ ކަމެކެވެ: ބޮޑެތި ކުންފުނިތައް ވެއްޓޭ ފަދައިން، ބައެއް ކުންފުނިތައް އަލުން ތެދުވެއެވެ. މުހިންމު ކަމަކީ އަޅުގަނޑުމެންގެ ދިރާސާގެ މަޤްޞަދަކީ މިއަދު ކޮން ކުންފުނިތަކެއްކަން ނުވަތަ ކޮން ކުންފުނިތަކެއް ބޮޑުވާނެކަން، ނުވަތަ ބޮޑުވެފައި ތިބޭނެކަން، ނުވަތަ މުސްތަޤުބަލުގައި ބޮޑުކަމުން ވެއްޓޭނެކަން އިއުލާނުކުރުން ނޫންކަން ދެނެގަތުމެވެ. އަޅުގަނޑުމެން ތާރީޚީ ޒަމާންތަކުގެ ޕަރފޯމަންސް ދިރާސާކުރަނީ ބޮޑުކަން ބިނާކުރުމާ (ނުވަތަ ގެއްލުމާ) ގުޅިފައިވާ އަސާސީ ޑައިނަމިކްސް ދެނެގަތުމަށެވެ.
2008 ވަނަ އަހަރުގެ ”ފެނީ މޭ“ އަދި އެހެނިހެން މާލީ ބޮޑެތި ގެއްލުންތައް: 2005 ވަނަ އަހަރު އަޅުގަނޑުމެން ދިރާސާކުރުމަށް ހޮވި ބަނގުރޫޓުވެފައިވާ ކުންފުނިތަކުގެ ތެރޭގައި، ފެނީ މޭ އާއި އަޅުގަނޑުމެންގެ އަސްލު ޑޭޓާބޭސްގައި ހިމެނޭ އެހެނިހެން މާލީ މުއައްސަސާތައް އަދި އެހާ ބޮޑަށް ވެއްޓިފައެއް ނުވެއެވެ. މި ދިރާސާގައި ހިމެނޭވަރެއް ނުވެއެވެ. މި ދިރާސާއަށް މި ކުންފުނިތަކުގެ ތެރެއިން އެއްވެސް ކުންފުންޏެއް ފަހުން އިތުރުކުރުމަކީ ރަނގަޅު ގޮތެއް ނޫނެވެ. އެހެންނަމަވެސް، ބައެއް މަޝްހޫރު މާލީ ކުންފުނިތައް (ޚާއްޞަކޮށް ރަނގަޅު ކުންފުންޏަކުން ވަރަށް މޮޅު ކުންފުންޏަކަށް ވެފައިވާ ފެނީ މޭ) ތާރީޚުގައި އެންމެ ބޮޑެތި މާލީ ގެއްލުންތަކުގެ ތެރެއިން އެއް ގެއްލުމަކަށް ހުށަހެޅިފައިވާކަން އިހުމާލުކުރުމަކީވެސް ރަނގަޅު ގޮތެއް ނޫނެވެ. މި ކުންފުނިތައް ޚަބަރުތަކުގައި ފެންނަމުންދާތީ އެންމެ ފަހު ވަގުތު މި ދިރާސާއަށް އިތުރުކުރުމުގެ ބަދަލުގައި، އެޕެންޑިކްސް 3 ގައި ފެނީ މޭ އާ ބެހޭ ކުރު ޚުލާޞާއެއް ހިމަނާފައިވާނެއެވެ.
ކާމިޔާބީގެ އަޅާކިޔުން ސެޓް: އަޅުގަނޑުމެންގެ ހުރިހާ ދިރާސާތަކެއްގައިވެސް ކޮންޓްރޯލް އަޅާކިޔުމުގެ ސެޓެއް ހިމެނެއެވެ. މުހިންމު ސުވާލަކީ ”ކާމިޔާބު މީހުންގެ މެދުގައި އާންމުކޮށް ހުންނަނީ ކޮން ކަންތައްތަކެއްތޯ؟“ ނުވަތަ ”ނާކާމިޔާބު މީހުންގެ މެދުގައި އާންމުކޮށް ހުންނަނީ ކޮން ކަންތައްތަކެއްތޯ؟“ އެއް ނޫނެވެ. މުހިންމު ސުވާލަކީ ”ކާމިޔާބާއި ނާކާމިޔާބުގެ ތަފާތު ދިރާސާކުރުމުން އަޅުގަނޑުމެންނަށް ދަސްވަނީ ކޮން ކަމެއްތޯ؟“ އެވެ. މި ތަހުލީލަށްޓަކައި، އަޅުގަނޑުމެން އެކުލަވާލީ ”ކާމިޔާބީގެ ތަފާތުތަކުގެ“ ސެޓެކެވެ. މިއީ އަޅުގަނޑުމެންގެ މައިގަނޑު ދިރާސާގެ ކުންފުނިތައް ދަށަށް ދިޔަ ދުވަސްވަރު އެއް ސިނާއަތްތަކުގައި ކުރިއަރައިގެން ދިޔަ ކުންފުނިތަކެވެ. (އަޅާކިޔާ ކުންފުނިތައް ހޮވި ގޮތުގެ މެތޮޑޮލޮޖީ އެޕެންޑިކްސް 2 ގައި ބައްލަވާ.) މިސާލަކަށް، ތިރީގައިވާ ”ތަފާތުތަކުގެ ދިރާސާއެއް“ ޗާޓު ބައްލަވާށެވެ. 1970 ގެ އަހަރުތަކުގެ ކުރީކޮޅު، މި ޗާޓުގައިވާ ދެ ކުންފުނި، އޭމްސް ޑިޕާޓްމަންޓް ސްޓޯސްއާއި ވޯލްމާޓް (މި ތަފާތު އަޅުގަނޑުމެން ކުރިއަށް އޮތްތާ މަޝްވަރާކުރާނަން) ހުރީ ހަމަ އެއްގޮތް ސިއާމީ ކުދިންފަދައިންނެވެ. އެމީހުންގެ ވިޔަފާރި މޮޑެލް ވެސް ހުރީ އެއްގޮތަކަށެވެ.
އެ ދެ ކުންފުނީގެ އާމްދަނީއާއި ފައިދާވެސް ގާތްގަނޑަކަށް އެއްވަރުވިއެވެ. އަދި ދެ ކުންފުނިންވެސް ވަރަށް ބޮޑު ކުރިއެރުމެއް ހޯދިއެވެ. ދެ ކުންފުނީގައިވެސް ވިޔަފާރީގެ ހުނަރުވެރި ލީޑަރުން ތިބެއެވެ. އަދި ޗާޓުން ފެންނަ ގޮތުގައި، ދެ ކުންފުނިންވެސް އާންމު ހިއްސާގެ ބާޒާރަށްވުރެ މާ މަތީ ފެންވަރެއްގައި އިންވެސްޓަރުންނަށް ފައިދާ ހޯދައިދީފައިވެއެވެ. މިގޮތަށް ދިޔައީ ދިހަ އަހަރަށްވުރެ ގިނަ ދުވަހުއެވެ. އަދި ދެ ކުންފުނީގެ ރޭޓުތައް ވަރަށް ގާތުން ދިޔައެވެ. ނަމަވެސް އޭގެ ފަހުން ދެ ކުންފުނީގެ ރޭޓުތައް އެއްކޮށް ތަފާތުވެގެން ދިޔައެވެ. އެއް ކުންފުނި ވެއްޓެމުން ދިޔައިރު އަނެއް ކުންފުނި މަތިވަމުން ދިޔައެވެ. އެއް ކުންފުނި ވެއްޓުނީ ކީއްވެ، އަނެއް ކުންފުނި ނުވެއްޓި ހުރީ ކީއްވެ؟ މި އެއް ތަފާތުން އަޅުގަނޑުމެންގެ އަޅާކިޔުމުގެ ގޮތް ދައްކުވައިދެއެވެ.
ގުޅުންތައް، ސަބަބުތަކެއް ނޫން: އަޅުގަނޑުމެންގެ ދިރާސާގައި ފާހަގަކުރެވޭ ބަދަލުވަމުންދާ ކަންތައްތަކަކީ އަޅުގަނޑުމެން ދިރާސާކުރާ ޕަރފޯމަންސްގެ ނަމޫނާތަކާ ގުޅުންހުރި ކަންތައްތަކެކެވެ. ނަމަވެސް އެއީ ކަނޑައެޅިގެން ސަބަބާއި ނަތީޖާގެ ގުޅުމެއް އޮތްކަމަށް ބުނެވޭކަށް ނެތެވެ. އަޅުގަނޑުމެންނަށް ޑަބަލް-ބްލައިންޑް، ޕްރޮސްޕެކްޓިވް، ރޭންޑަމައިޒްޑް، ޕްލެސީބޯ ކޮންޓްރޯލްޑް ޓްރަޔަލްތައް ހެދޭނަމަ، ކުންފުނިތަކުގެ ޕަރފޯމަންސް ލަފާކުރެވޭނެ މޮޑެލެއް އުފެއްދިދާނެއެވެ. ނަމަވެސް މެނޭޖްމަންޓްގެ ޙަޤީޤީ ދުނިޔޭގައި މިފަދަ ތަޖުރިބާތަކެއް ނުހެދޭނެއެވެ. އެހެންކަމުން 100 އިންސައްތަ ޔަޤީންކަމާއެކު ސަބަބާއި ނަތީޖާގެ ގުޅުމެއް އޮތްކަމަށް ބުނެވޭކަށް ނެތެވެ. އެހެން ނަމަވެސް، އަޅުގަނޑުމެންގެ އަޅާކިޔުމުގެ ގޮތް (ކޮންޓްރާސްޓް މެތަޑް) އިން، ހަމައެކަނި ކާމިޔާބީ ނުވަތަ ހަމައެކަނި ނާކާމިޔާބީ ދިރާސާކުރުމަށްވުރެ، އަޅުގަނޑުމެންގެ ހޯދުންތަކާމެދު އިތުރު ޔަގީންކަމެއް ލިބިދެއެވެ.
މި ތަރުޖަމާގައި ދެ ގޮތް އަޅާކިޔުމުގެ މުހިންމުކަން ފާހަގަކޮށްފައިވާކަން ފެނިވަޑައިގަންނަވާނެއެވެ. މިއީ ދިރާސާގެ ނަތީޖާތަކުގެ އިތުބާރު އިތުރުކުރުމަށް ބޭނުންކުރެވޭ މުހިންމު އުކުޅެކެވެ.
ޝިނާ